Fietstocht langs wederopbouw boerderijen

WOUDENBERG Zaterdag 16 oktober was de fietstocht langs de wederopbouwboerderijen. Voor veel mensen indrukwekkend om te zien wat er in het Grebbeliniegebied in de oorlog is gebeurd. De route kan op elk gewenst moment worden gefietst. De flyers voor de fietstocht zijn in het Cultuurhuis verkrijgbaar.

Veel boerderijen moesten worden geruimd voor het Nederlandse leger en een aantal is later door de Duitsers in brand gestoken. De meeste wederopbouwboerderijen waarlangs gefietst wordt stonden in het schootsveld van het Nederlandse leger en werden in mei 1940 verbrand en afgebroken. Een aantal is later in de oorlog, kort voor de bevrijding in 1945 door de Duitsers in brand gestoken en een enkele als represaillemaatregel van de Duitsers. Zo zijn sommige boerderijen twee keer verwoest. Dat moet een geweldige impact hebben gehad op de gezinnen die daar woonden en werkten. De Duitse bezetting heeft in het buitengebied van Woudenberg voor veel persoonlijk leed gezorgd en er waren veel slachtoffers te betreuren. Zo werden de drie broers Cornelis, Aart en Joachim van Steenbergen en hun zwager Floris Oskam van boerderij Groot Davelaar op Davelaar, Cornelis ter Maaten van boerderij De Lusthoeve aan de Voskuilerweg en Jan van Ginkel van boerderij Klein Sniddelaar aan de Voskuilerdijk door de Duitsers opgepakt en zijn allen in de oorlog omgekomen. De fietstocht begint bij het Cultuurhuis in Woudenberg en gaat in oostelijke richting via de Stationsweg, de Rumelaarseweg, Strubbelenburg, Laagerfseweg naar de Brinkkanterweg. Hier is links Hoeve De Beek, het informatiecentrum van het verdedigingswerk de Grebbelinie. Een bezoek aan het informatiecentrum is zeer aan te bevelen. Naast een bezoek aan het informatiecentrum kunt u ook de loopgraaf in de Grebbeliniedijk bekijken (voor openingstijden zie www.grebbelinieinhetvizier.nl). 

Vanaf Hoeve De Beek over de brug van het Valleikanaal direct rechtsaf het fietspad daarna rechtsaf, de Lambalgseweg. Na 200 meter links de boerderij Groot Lambalgen. Deze boerderij maakte geen deel uit van het inundatie-gebied van de Grebbelinie maar is in mei 1940 getroffen door een onbedoelde Nederlandse granaat en is als gevolg daarvan afgebrand. De boerderij maakt deel uit van het landgoed Huize Scherpenzeel. De familie van Donkelaar heeft hier een melkveehouderij. Via de Oudenhorsterlaan linksaf de Broekerweg. Na 400 meter direct over de brug linksaf het fietspad op. Voor u ziet u de boerderij Het Eerste Broek en is 11 mei 1940 afgebrand. Op deze boerderij woont de familie van de Lagemaat die hier een melkveehouderij en kinderdagverblijf hebben. Na 700 meter rechtsaf de Nieuwstraat in en gelijk na 50 meter linksaf de Polsche Steeg en daarna  de Brinkkanterweg. Na 100 meter links de boerderij De Pol. De Pol, nu gemeente Scherpenzeel, is ook op 11 mei 1940 in brand gestoken en afgebroken ten behoeve van het Nederlandse leger omdat ze in het schootsveld stond. In 1941 is De Pol weer herbouwd. Vanwege het grote gezin van de toenmalige bewoners, de familie Blauwendraat, werd een dwarshuis in T-vorm voor het bedrijfsgedeelte geplaatst, waardoor er ruimte ontstond voor meerdere slaapkamers. De familie van Ginkel heeft hier een melkvee- en stieren opfok-bedrijf.

Wat verder links boerderij De Beekhoeve. De vroegere boerderij, inmiddels ook gelegen in de gemeente Scherpenzeel, was nog maar ongeveer 10 jaar oud maar werd 11 mei 1940 afgebroken door het Nederlandse leger en werd in 1945 door de Duitsers in brand gestoken en is dus tweemaal verwoest. Ook de Beekhoeve is in de stijl van de Delftse School herbouwd. De Beekhoeve is in bezit van de familie Schimmel, die een groot loonbedrijf exploiteert. Daarnaast heeft de familie Schimmel een kanoverhuurbedrijf. Daarna voor de brug rechtsaf het fietspad op.

Links over het Valleikanaal ligt de 275 jaar oude Grebbeliniedijk, die het inundatiewater moest tegenhouden zodat het gebied ten oosten hiervan onder water kon worden gezet. Om het gebied ten oosten van de Grebbelinie met het water uit het Valleikanaal onder water te kunnen zetten moest de Grebbeliniedijk voldoende hoog en sterk zijn. Tijdens de mobilisatie werd de Grebbelinie versterkt met zand uit het Henschotermeer. Maar liefst 42966 vrachten van 3 kuub, dus ruim 128000 kuub zand werd aangevoerd! Daarnaast werden op veel plaatsen in de Grebbeliniedijk betonnen kazematten aangebracht. In de herfst 1939 begint de inundatie en vanaf eind september 1939 werd het gebied van de Broekerweg tot en met Voskuilen onder water gezet en moesten mensen en dieren evacueren. Bij de Pothbrug over het Valleikanaal is in het begin van de oorlog hevig gevochten met als gevolg dat dit gebied het zwaar te verduren heeft gehad. De Pothbrug werd 11 mei 1940 opgeblazen door het Nederlandse leger om de opmars van de Duitsers te voorkomen. En twee boerderijen in de omgeving gingen dezelfde dag in vlammen op. De ene ten zuiden van de provinciale weg, boerderij De Pothbrug, waar de familie Kers woont en een schapenhouderij heeft. Ook de boerderij ten noorden van de weg, Nieuw Vlastuin genaamd werd dezelfde dag verbrand. Op deze boerderij woont de familie van Dijk die hier een melkveebedrijf heeft. Beide boerderijen zijn herbouwd in de genoemde stijl van de Delftse School.

De naam Pothbrug komt van de zgn. Poth-broeders, een broederschap die hier in de buurt vroeger veel grond in bezit had. Ze heeft een rijke historie vanaf de 14 de eeuw en had als doelstelling de armen en zieken, vooral mensen die de pest hadden, te ondersteunen met geld en goederen. De huidige naam is De Armen de Poth. Nog steeds is De Armen de Poth actief en heeft haar zetel in Amersfoort (www.armendepoth.nl). We volgen het fietspad langs het Valleikanaal. Het Valleikanaal is een belangrijk afwateringskanaal voor de Gelderse Vallei en is aangelegd in de periode 1935 tot 1941 in het kader van de werkverschaffing en moest een einde maken aan de wateroverlast in de Gelderse Vallei. Dit deel van het Valleikanaal was vroeger een deel van de Lunterse Beek tot aan de Bruinenburgersluis. De route gaat rechtsaf de Roffelaarskade op. Na 300 meter de Voskuilerweg. Gelijk links de boerderij Oudersvrucht. Deze boerderij is 26 april 1945 door de Duitsers in brand gestoken. De familie van Oostrum heeft hier jaren een boerderij met melkkoeien en paarden gehad.

Na 300 meter rechts boerderij De Roffelaar. De Roffelaar is 26 april 1945 door de Duitsers in brand gestoken en als wederopbouwboerderij herbouwd. De Roffelaar wijkt af van de andere boerderijen en is een van weinige wederopbouwboerderijen met deels een rieten kap. De familie Haanschoten heeft hier al generaties lang een melkveebedrijf en de boerderij behoort tot het landgoed Huize Scherpenzeel. We keren om en gaan na 300 meter rechtsaf de Roffelaarsekade op. Na 300 meter zien we links en rechts de Roffelaarschans. Dit is een oud verdedigingswerk en werd in 1745 aangelegd om de damsluis bij het Schapenbrugje te beschermen. Wat verder over een brugje ligt links een hoger stuk grond, een vroeger mijnenveld. Door de hogere ligging  kwam de grond niet onder water te staan tijdens de inundatie in 1939. Om dit perceel toch onbegaanbaar te maken voor de Duitsers is hier een mijnenveld van 250 mijnen aangelegd door het Nederlandse leger. Tijdens het plaatsen van de mijnen gebeurde een vreselijk ongeval en kwamen 10 november 1939 vier Nederlandse soldaten om het leven. Rechts boerderij De Zevenmorgen, ook behorend bij het landgoed Huize Scherpenzeel. De Zevenmorgen is 11 mei 1940 door het Nederlandse leger afgebroken en in voornoemde stijl herbouwd. Op deze boerderij wonen Bertus en Gijsje Lokhorst, die hier een melkveehouderij hebben gehad. Mooi detail is de ingemetselde steen onder het raam van de voormalige keuken met een tekst van de eerste steenlegging en daarin de naam van een lid van de familie Citters als eigenaren van de boerderij. Na 600 meter ziet u aan het einde van de weg rechts de boerderij Sniddelaar . Hier wonen Jan en Ita de Greef en hebben hier een pluimveehouderij en energiebedrijf. Ook het melkveebedrijf van boerderij De Zevenmorgen hoort bij dit bedrijf. Linksaf en na 50 rechts zien we de wederopbouwboerderij op Voskuilerweg 28. Deze voormalige boerderij hoorde vroeger ook bij Sniddelaar. Na 400 meter rechtsaf op de Voskuilerdijk. Na 100 meter links de boerderij Klein Sniddelaar. Klein Sniddelaar is 12 mei 1940 afgebrand. Naast de brand van de boerderij is de familie van Ginkel in de oorlog zwaar getroffen. Vader Jan van Ginkel werd opgepakt door de Duitsers en is omgekomen in kamp Neuengamme. De familie van Ginkel woont al generaties lang op deze boerderij en heeft een melkvee- en pluimveehouderij. Na 100 meter rechts de voormalige boerderij Klein Donkelaar. Klein Donkelaar werd 12 mei 1940 in brand gestoken omdat het in het schootveld van het Nederlandse leger stond.

Op de Moorsterweg staat links van de weg af de boerderij met ook de naam  Klein Donkelaar. Klein Donkelaar is in april 1945 door de Canadezen in brand gestoken om de ingekwartierde Duitsers die er waren te verjagen. Op de Kolfschoterdijk staat boerderij Groot Romselaar. Deze boerderij is gelegen in de gemeente Leusden. De familie van Woudenberg heeft hier een melkveebedrijf en een biologische pluimveehouderij. Via de Voskuilerdijk komen we op de Voskuilerweg. Na 600 meter links, wat verder van de weg af de vroegere boerderij Klein Voskuilen. Klein Voskuilen is 12 mei 1940 afgebrand door het Nederlandse leger. De boerderij is groter opgebouwd en is voorzien van een rieten kap. Na 600 links de boerderij Het Nattegat. Het Nattegat is 26 april 1945, dus net voor de bevrijding, door de Duitsers in brand gestoken en is ook een typische wederopbouwboerderij. Het Nattegat is in 1947 herbouwd. De boerderij is al lang in bezit van de familie Wolswinkel die hier een melkveehouderij heeft. In 2007 is het Nattegat verkozen als mooiste boerderij van de provincie Utrecht. De ligboxenstal van het bedrijf staat aan de overkant van de weg. 300 meter verder links boerderij De Wolfshof, waar de familie Broekhuizen woont. Ook de Wolfshof is 26 april door de Duitsers in brand gestoken en is ook in de stijl van de Delftse School herbouwd. Na 200 meter rechtsaf de Roffelaarskade . Na 200 meter rechtdoor de brug van het Valleikanaal over, met de naam het Schapenbruggetje. De oude damsluis is hier duidelijk te zien en ook dit is een rijksmonument. We komen op de Zegheweg, die we verder volgen. Na 1100 meter gaan we rechtsaf het fietspad Groenewoudesteeg. Dit fietspad uitrijden en aan het einde rechtsaf  is Ekris. Na 1km. rechts de boerderij Bruinenburg. De geschiedenis van boerderij Bruinenburg (24) gaat terug tot de 17 de eeuw. Bruinenburg is 24 november 1944 door de Duitsers in brand gestoken als represaille voor het opblazen van een spoorbrug door het verzet. Bruinenburg maakte geen deel uit van het inundatiegebied van de Grebbelinie, maar is na de verwoesting in 1945 als wederopbouwboerderij herbouwd. De familie de Kruif heeft hier een rentmeesterskantoor. Hier keren en weer terug Ekris uitrijden en u bent terug bij het Cultuurhuis.

In de flyers van de fietstocht staan de foto’s van alle wederopbouwboerderijen. De flyers zijn verkrijgbaar in het Cultuurhuis voor 1 euro. Donateurs van oud Woudenberg krijgen de verslagen en flyers van alle activiteiten, gebundeld in een boekje, gratis thuisbezorgd. Zie voor meer informatie op de site van Oud Woudenberg (www.oudwoudenberg.nl) of op de site van de gemeente Woudenberg (www.woudenberg.nl/vrijheid).

Dick Veldhuizen