Wethouder Henk-Jan Molenaar, financiën
Wethouder Henk-Jan Molenaar, financiën

Onverwachte meevaller voor gemeente Woudenberg

Politiek

WOUDENBERG Het college van burgemeester en wethouders heeft een positieve begroting naar de gemeenteraad gestuurd, maar heeft toch zorgen over de toekomst. In een persbericht noemt wethouder Henk-Jan Molenaar de begroting ‘degelijk’.

Als het over de financiën van de Nederlandse gemeenten gaat, zijn er altijd zorgen. De oplopende kosten van de jeugdzorg zijn bijvoorbeeld een zorgenkindje.

Ook de hogere gas- en energiecontracten die gemeenten met Gazprom moesten opzeggen zorgen voor hoofdbrekens.

De gemeenten hebben ongeveer 60.000 plekken voor vluchtelingen uit Oekraïne geregeld. De regering verwacht dat er nog zo’n 15.000 bij moeten komen. 

De overheid stelt daar volgend jaar 2,1 miljard voor beschikbaar. Maar tot die tijd moeten de gemeenten het geld voorschieten.

Veel Nederlandse gemeenten hadden de afgelopen jaren problemen om de begroting sluitend te krijgen. Dat is wel een voorwaarde om goedkeuring van de controlerende instantie te krijgen, in dit geval de provincie. Het probleem is in eerste instantie begonnen in het zogeheten Sociale Domein en dan vooral de jeugdzorg.

Een aantal jaren geleden besloot de regering dat de kosten voor het Sociale Domein te hoog werden. Dus was er een bezuiniging nodig, maar dat lag gevoelig. De regering besloot dat de gemeenten deze klus op zich moesten nemen. 

De toenmalige Woudenbergse wethouder Jan Schreuder voorspelde, toen de regeling ingevoerd werd, dat gemeenten in de problemen zouden komen. Het werd ook de ‘over de schutting regeling’ genoemd. De landelijke overheid schuift het probleem af en de gemeenten mogen het oplossen.

Het idee was dat de gemeenten dichter op de cliënten zaten en ze dus beter kenden. Hierdoor zouden de gemeenten het werk efficiënter en goedkoper kunnen doen. 

Dat bleek alleen niet het geval. Bovendien was dit een open einde regeling. De gemeenten kregen een bepaald bedrag uit Den Haag en als het geld op was, maar het jaar was nog niet afgelopen en er kwamen kinderen die hulp nodig hadden, moesten de gemeenten uit eigen zak bijpassen. Dat betekende in de praktijk dat veel gemeenten tonnen tekort kwamen. 

Sommige gemeenten kozen er voor om een greep in de reserves te doen. De toenmalige Woudenbergse wethouder Anita Vlam vond dat geen goed idee, want wat moest er gebeuren als de reserve leeg was? Dus besloot ze in samenspraak met het college en de gemeenteraad een niet sluitende begroting in te dienen. Uit onderzoek bleek later dat meer dan de helft van de Nederlandse gemeenten in financiële problemen kwam door het Sociale Domein. 

De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) heeft een visitatiecommissie naar Woudenberg gestuurd. Ze onderzochten de problemen in het Sociale Domein en vooral de Jeugdzorg. De gemeente Amersfoort verzamelt data voor Woudenberg. Dat zijn alleen niet de goede data. De commissie had een ontnuchterende conclusie. Als Woudenberg wel de juiste data zou krijgen, kon men er nog niets mee beginnen.

Bovendien vond de commissie dat Woudenberg erg veel dossiers in de jeugdzorg had en dat dit een forse besparing kon opleveren door dat aantal kleiner te maken. Het uitgangspunt was dat kinderen kregen waar ze recht op hadden en dat werd later dat ze kregen wat ze nodig hadden. Dit dossier was al een probleem, maar er komt een grotere aan.    

In alle bespiegelingen wordt het jaar 2026 genoemd als het moment waarop gemeenten een financiële klap gaan krijgen. Belangenbehartiger de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) spreekt zelfs van het financiële ravijn.

De gemeenten krijgen allemaal geld uit het gemeentefonds. In het geval van de gemeente Woudenberg is dat iets meer dan 25 miljoen. De gemeente ontvangt uit onder meer grondverkoop en belasting zelf 10 miljoen.

Er is een bepaalde systematiek voor de verdeling van het geld uit het Gemeentefonds. De hoogte van de uitkering is afhankelijk van bijvoorbeeld het aantal inwoners van een gemeente en of er veel mensen met een uitkering zijn.

De landelijke overheid wil het geld op een andere manier verdelen. Dat moet in 2026 gebeuren. Sommige gemeenten krijgen dan aanmerkelijk meer geld uit het fonds, vooral de grote steden. Kleinere gemeenten worden gekort en dat zijn de zogeheten nadeelgemeenten.

Op het Woudenbergse gemeentehuis heeft men berekend dat de gemeente per inwoner 115 euro minder zal ontvangen. Dat levert een immens gat in de begroting op. En dat zouden ze moeten opvangen met belastingverhoging.

De VNG is al langer met de landelijke overheid aan het overleggen over de problemen, die in 2026 zullen ontstaan. Op de website van de VNG staat geschreven dat de landelijke overheid niet wil luisteren naar de terechte zorgen van de gemeenten.

Jan van Zanen, voorzitter van de VNG, reageerde op de begroting, die op Prinsjesdag werd gepresenteerd.
‘De financiële positie van gemeenten tot 2025 is solide. Daarnaast heeft de VNG het kabinet de afgelopen tijd kunnen bewegen gemeenten op een aantal punten tegemoet te komen en zaken recht te zetten. Zo is de extra bezuiniging van 500 miljoen euro voor de jeugdzorg weer van tafel.

Daarnaast is via het Integraal Zorgakkoord een eerste stap gezet voor de dekking van het tekort WMO abonnementstarief. In deze begroting zet het kabinet een stap in de richting van een oplossing voor het financiële ravijn in 2026 door één miljard euro aan het gemeentefonds toe te voegen. 

Voor de periode na 2026 zien wij echter een forse terugval in het accres. Daar moet echt een oplossing voor komen.’

De VNG heeft berekend dat met de nieuwe verdeling van het gemeentefonds de gemeenten structureel jaarlijks 3,9 miljard te kort komen. Daar wil ze met de landelijke overheid over spreken.

De regering heeft in de begroting eenmalig één miljard in 2026 toegezegd. Het is de VNG een raadsel waar dat bedrag vandaan komt en waarom dat geld alleen in 2026 wordt uitgekeerd.

De frustratie van de VNG zit er in dat de landelijke overheid bij bijvoorbeeld de vluchtelingencrisis een dringend beroep doet op de gemeenten om tijd en geld te investeren in de opvang. Hetzelfde geldt voor de opvang van asielzoekers. De regels zijn strak en ingewikkeld. De gemeenten doen hun uiterste best om in zulke gevallen de overheid te helpen. ‘Nu zijn er problemen waar alle overheden aan de lat staan,’ vindt Van Zanen, ‘En nu laat de landelijke overheid de gemeenten in de steek.’

De VNG reageerde vorig jaar ook al furieus op het coalitieakkoord. Ze vond dat de gemeenten er bekaaid van af kwamen. ‘Een heel slecht begin,’ vond de VNG. De VNG had om meer geld voor de jeugdzorg gevraagd en kreeg de eerder genoemde korting van 500 miljoen voor de kiezen. 

David Rietbergen, een specialist van de VNG, schrijft op Twitter: ‘Dit bedrag van één miljard is een uiting van het feit dat het rijk volslagen de weg kwijt is waar het de financiële verhoudingen met gemeenten en provincies betreft.’ Ondertussen kunnen gemeenten niets anders dan afwachten wat het rijk nou eigenlijk wil. 

‘De consequentie is wel dat er voor gemeenten meerjarig/structureel geen ruimte is voor investeringen. Dat lijkt me problematisch als je huizen moet bouwen en moet verduurzamen,’ aldus Rietbergen. 

De gemeente Woudenberg houdt een kleine ton over in 2023. Wethouder Molenaar zegt in een persbericht: ‘Deze begroting zorgt ervoor dat we weer meer ruimte hebben om te kunnen doen waarvoor we als gemeente staan. Dit was het laatste wat we hadden verwacht, maar in de huidige onzekere tijd zeer welkom. 

Ook voor inwoners. Het college heeft niet lichtvaardig structurele uitgaven toegevoegd aan de begroting, maar dat alleen gedaan waar wij dat echt noodzakelijk achten. Ook willen we de reservepositie van de gemeente verbeteren om voldoende vet op de botten te hebben voor de toekomst.’

De gemeente Woudenberg heeft dus terughoudend geïnvesteerd. Het positieve resultaat komt onder meer door bezuinigingen en meer geld van de landelijke overheid.

De bezuinigingen waren nodig omdat Woudenberg in 2020 de begroting voor 2021 niet sluitend kon krijgen. Daarop werd de gemeente door de provincie Utrecht onder verscherpt financieel toezicht geplaatst. 

Dat betekende onder meer dat Woudenberg toestemming aan de provincie voor grote uitgaven moest vragen. Ook kwam er na een dialoog met de samenleving een herstelplan.  

Maar het was dus logisch dat het college van burgemeester en wethouders eerder dit jaar nog verwachtte dat er een tekort op de begroting zou zijn en dat er bezuinigd moest worden. Onder meer door meer geld uit het Gemeentefonds is er een kleine plus. En Henk-Jan Molenaar zegt in het persbericht dat dit wel het laatste was dat de gemeente verwachtte. En dat is ook weer niet zo vreemd.

Gemeenten krijgen in 2026 eenmalig één miljard euro. Het is onduidelijk waar dit bedrag vandaan komt.

‘Dit bedrag is een uiting van het feit dat het rijk volslagen de weg kwijt is waar het de financiële verhoudingen met gemeenten en provincies betreft.’

Gerhard te Winkel

Afbeelding